W podcaście Rozmowy z Universum odpowiadamy na wszystkie pytania i wątpliwości na temat dwujęzyczności i dwujęzycznego wychowania. Zebrałyśmy tam wiedzę o rozwoju językowym w pigułce, która szczególnie przyda się rodzicom, ale damy też kilka porad dotyczących rozwoju językowego dorosłych. Dwujęzyczność wciąż wydaje nam się być odległym tematem, a tak naprawdę jest to zjawisko, które zaczyna dotykać większość z nas. Ten podcast to krok ku oswojeniu dwujęzyczności.

Czego dowiesz się z podcastu?

W podcaście znajdziesz odpowiedź na następujące pytania:

• Czym jest dwujęzyczność?
• Jak przebiega u dzieci rozwój językowy? Powiemy zarówno o rozwoju językowym języka ojczystego, jak i języka obcego.
• Jaką szczególną moc mają małe dzieci, jeśli chodzi o rozwój językowy?
• Jak powinno się rozwijać dwujęzyczność w rodzinach mieszkających za granicą?
• Jak powinno się rozwijać dwujęzyczność w rodzinach mieszkających w Polsce?
• Czy rodzic powinien się martwić, jeśli dziecko miesza języki?
• Czy istnieje granica w przyswajaniu języków przez dzieci? Ile języków naraz dziecko jest w stanie się nauczyć?
• Czy jeśli rodzic popełnia błędy mówiąc do dziecka w języku obcym, czy dziecko będzie te błędy powielać?
• Jakie są zalety dwujęzyczności?
• Co z nauką języków przez dorosłych? Jakie porady można dać dorosłym, by nauka była bardziej efektywna?
• Gdzie znaleźć więcej informacji na temat dwujęzycznego wychowania?

Posłuchaj podcastu

Możesz włączyć podcast na Spotify lub Apple Podcasts.

Skrót odpowiedzi dla zabieganych

Chociaż gorąco zachęcamy do wysłuchania rozmowy, dla zabieganych rodziców mamy skrót zagadnień poruszonych w rozmowie. Pamiętaj, że są one jednak drastycznym skrótem naszej rozmowy.

Czym jest dwujęzyczność?

Według definicji profesora Francois Grosjean jesteś osobą dwujęzyczną jeśli posługujesz się dwoma językami na co dzień i jesteś komunikatywny w obu językach. Dwujęzyczność, z łacińskiego bilinguis, oznacza “sprawny w dwóch językach”.

Jak przebiega u dzieci rozwój języka ojczystego?

Język jest dla dziecka zupełnie naturalnym elementem rozwoju i dziecko przychodzi na świat „wyposażone” w biologiczne mechanizmy, które pomagają mu poznać zasady rządzące językiem. Dzieci zaczynają słyszeć już w brzuchu mamy i uczą się rozpoznawać melodię języka ojczystego. Po narodzeniu nauka rusza pełną parą. Psycholingwiści ukuli dwa terminy, by pomóc nam zrozumieć ten proces. Z jednej strony mamy LAD (Language Acquisition Device, czyli Mechanizm Przyswajania Języka) – to coś naturalnego, z czym dzieci się rodzą, i co pomaga im w analizie materiału językowego i wyabstrahowaniu reguł gramatycznych. Z drugiej strony mamy LASS (Language Acquisition Support System, czyli System Wsparcia Przyswajania Języka) – kontakt z językiem zapewniony przez rodziców i otoczenie.

Dziecko opanowuje gramatykę, krok po kroku, analizuje to, co słyszy w otoczeniu i łączy najpierw głoski w sylaby, sylaby w słowa i słowa w zdania, aż w końcu będzie w stanie połączyć zdania w dłuższe wypowiedzi. Równocześnie dzięki melodii zdania, sygnałom niewerbalnym rozpoznaje sens wypowiedzi.

Dziecko, które przychodzi na świat może nauczyć się każdego języka. Jego organy mowy nie są jeszcze ukształtowane i dziecko jest w stanie przygotować się do wyprodukowania dźwięków z każdego języka świata. Do 6 miesiąca życia dzieci reagują na dźwięki ze wszystkich języków tak samo. Stopniowo ta umiejętność zanika. Jako że dziecko jest małym sprytnym analitykiem, pod koniec pierwszego roku zdaje sobie sprawę, które dźwięki słyszy często i wyłapuje te 40, czy 50, które faktycznie słyszy wokół. I to na nich koncentruje swoją uwagę. Aby zapobiec utracie tej umiejętności, wystarczy kontakt z językiem obcym w najmłodszych latach. W ten sposób tworzymy dla dziecka podwaliny do naturalnej wymowy w obcym języku, którą później niezwykle trudno jest osiągnąć.

Jak przebiega u dzieci rozwój kilku języków?

Wszystko, co pomaga dziecku w nauce pierwszego języka, sprawdza się również przy nauce drugiego (i trzeciego), jeśli jest ono wystawione na wpływ drugiego języka w okresie, gdy jego mózg najbardziej chłonie język. W rozwoju dwujęzycznym LAD, czyli ten wrodzony pomocny system, jest taki sam, jak w przypadku dzieci jednojęzycznych, ale LASS, czyli system wsparcia musi zostać rozszerzony o drugi język. Mam tutaj na myśli to, że z otoczenia dziecko musi zaczerpnąć odpowiednią ilość kontaktu także z drugim językiem, żeby móc ten język przyswoić.

Jak powinno się rozwijać dwujęzyczność w rodzinach mieszkających za granicą?

Pierwszym krokiem jest odpowiedzenie sobie na kilka pytań:

• Jaki mamy cel?
• Jakimi zasobami dysponujemy? (Jakimi językami mówię ja, partner, otoczenie)
• Ile czasu spędzamy z dzieckiem?
• Jaki mamy dostęp do materiałów do nauki drugiego języka?

Drugim krokiem jest zastanowienie się nad planem lub strategią do nauczania języków. OPOL (One Parent, One Language), Minority Language at Home (Język mniejszości w domu), Time and place (Czas i miejsce), Mixed Language Policy (Mieszana metoda). Pamiętaj, że strategia ma pomóc ci w osiągnięciu celów i musi być dostosowana do twojej rodziny i sytuacji życiowej.

Co zrobić, jeśli to język większości jest wszechobecny i pojawia się bunt w mówieniu językiem mniejszości:

• wzbudzaj dumę u dziecka z mówienia językiem mniejszości i staraj się pokazać mu szerszy kontekst (kontakt z rodziną, rówieśnikami)
• niech nauka języka mniejszości kojarzy się dziecku z zabawą (używaj różnych źródeł – książek, muzyki, bajek)
• bądź konsekwentny
• zastanów się nad podróżą do ojczystego kraju
• jeśli dziecko odpowiada ci w języku większości, nie karć go, lecz kontynuuj rozmowę w języku mniejszości
• mów dziecku, jakie to dla ciebie ważne i chwal dziecko za używanie języka mniejszości
• używaj pozytywnych technik poprawiania błędów

Jak powinno się rozwijać dwujęzyczność w rodzinach mieszkających w Polsce?

Pierwszy i drugi krok jest taki sam jak powyżej.

Czego potrzeba do nauki języka dla dziecka?

• wystarczającego kontaktu z językiem – bez wystarczającej ilości interakcji proces uczenia nie zajdzie
• potrzeby używania języka – musimy ją stworzyć
• pozytywnego nastawienia rodziców
• dostępnych materiałów
• zabawy
• chwalenia dziecka
• konsekwencji
• pozbycia się zahamowań w mówieniu w języku obcym do dziecka

Temat dwujęzyczności zamierzonej jest bliski idei LingoStarKid i możesz przeczytać o tym w osobnym wpisie.

Czy rodzic powinien się martwić, jeśli dziecko miesza języki?

Przełączanie się pomiędzy językami zarówno przez dwujęzyczne dzieci, jak i dwujęzycznych dorosłych to naturalne zjawisko.

Dwujęzyczni dorośli robią to zupełnie świadomo i celowo, gdy wiedzą, że ich rozmówca mówi w obu językach, a im łatwiej wyrazić jest jakąś myśl w jednym z nich. Dzieci robią to początkowo nieświadomie, jednak z czasem uczą się zasad społecznych i zaczynają rozumieć, kiedy mogą przełączać się pomiędzy językami, a kiedy nie.

Nawyki w przełączaniu się pomiędzy językami często odzwierciedlają nawyki rodziców. Jeżeli oczekujemy od dziecka, że w danej sytuacji będzie używać danego języka, to musimy też przygotować mu pod to odpowiednie warunki i wprowadzić odpowiednie zasady w domu.

Czasami przełączanie wynika z tego, że dziecko lepiej zna pewien obszar drugiego języka. Możemy to wtedy traktować jako wskazówkę, co należałoby z dzieckiem poćwiczyć.

Mieszanie języków nie jest zaburzeniem językowym.

Czy istnieje granica w przyswajaniu języków przez dzieci? Ile języków naraz dziecko jest w stanie się nauczyć?

Nie ma takiej jednoznacznej granicy i patrząc na to, jak dorastają dzieci w innych krajach, wiemy, że jest to jak najbardziej możliwe, żeby dziecko nauczyło się kilku języków naraz. To co jest potrzebne do nauki języków to po pierwsze kontakt z językiem obcym, a po drugie potrzeba w mówieniu danym językiem.

Idealną sytuacją do nauki kilku języków naraz jest np. rodzina, w której jeden rodzic mówi do dziecka po hiszpańsku, drugi rodzic po polsku, wspólnym językiem rodziców jest angielski, a rodzina mieszka w Niemczech. Wtedy widzimy, ze każdy język ma swoje zastosowanie i miejsce w ich życiu.

Oczywiście, możemy też wytworzyć taką sztuczną sytuację, w której damy zastosowanie np. czterem językom, tylko wymaga to pracy, zaangażowania i przemyślenia. Rodzice muszą się w ten projekt zaangażować i zaplanować, w jaki sposób chcą te języki wprowadzić.

Musimy pamiętać o tym, że jest pewien kompromis pomiędzy tym ile języków wprowadzamy, a jaki będzie ich poziom, w zależności od tego, ile kontaktu dziecko ma z każdym z nich.

Czy jeśli rodzic popełnia błędy mówiąc do dziecka w języku obcym, czy dziecko będzie te błędy powielać?

Mówiąc krótko nie. Nie jesteśmy dla dziecka jedynym źródłem kontaktu z językiem obcym. Dzieci naturalnie wyłapują poprawną wymowę i same są w stanie wyabstrahować zasady gramatyki, na podstawie analizy materiału językowego, z którym stykają się w otoczeniu. Musimy więc zapewnić dzieciom wystarczająco kontaktu z językiem obcym (książki, słuchowiska, bajki, piosenki).

Jakie są zalety dwujęzyczności?

• korzyści praktyczne – lepsze szanse na rynku pracy, możliwość podróżowania, dostęp do całego bogactwa kulturowego w języku angielskim itd.
• większa świadomość metajęzykowa i szybsza nauka czytania i pisania
• przewaga w myśleniu dywergencyjnym – czyli w umiejętności znajdowania wielu możliwych rozwiązań określonego problemu
• wyższy poziom uwagi selektywnej
• lepiej rozwinięte myślenie twórcze
• wyższa skuteczność komunikacji i empatia
• lek na demencję starczą

Co z nauką języków przez dorosłych? Jakie porady można dać dorosłym, by nauka była bardziej efektywna?

Przede wszystkim brać przykład z dzieci i nie bać się mówić w obcym języku. Robienie błędów jest całkowicie normalne. Im wcześniej pokonamy tę barierę, tym lepiej.

W najszybszy i najbardziej efektywny sposób uczymy się języka, mając kontakt z ludźmi. Szukajmy więc lekcji/tandemów/wymian językowych.

Korzystajmy z bogactwa Internetu. Instagram może być świetnym źródłem nauki, jeśli tylko followujemy odpowiednie konta.

Gdzie znaleźć więcej informacji na temat dwujęzycznego wychowania?

Jak wychować dziecko dwujęzyczne” – Barbara Zurer Pearson.

“Podaruj dziecku szansę na dwujęzyczność” – Adam Beck

Te pozycje są idealne do wprowadzenia cię w temat dwujęzyczności. Pierwsza pozycja zawiera wiele przydatnej teorii, druga natomiast jest bogata w praktyczne porady dla rodziców.

Polecamy także kanał YouTube mamalama, w którym Ania i Ola opowiadają o dwujęzycznym wychowaniu swoich dzieci. Robią to w świetny, przystępny sposób. Właśnie takiego luzu nam brakuje w temacie dwujęzyczności. Koniecznie zajrzyjcie do ich playlisty na temat dwujęzyczności.

Zapraszamy także na naszego Instagrama, gdzie dzielimy się wiedzą w pigułce dla zabieganych rodziców.